AİLE KONUTU
Aile konutu kavramına, Türk Medeni Kanunu’nda evliliğin genel hükümleriyle ilgili olan 194. maddede, mal rejimini düzenleyen 240, 254, 255 ve 279. maddelerde ve mirasın paylaşılmasına ilişkin 652. maddede yer verilmiştir.
Evliliğin genel hükümleri arasında düzenlenen ve evlilik birliğinin korunmasını hedefleyen bir düzenleme olan TMK. Madde 194 göre:
“Eşlerden biri, diğer eşin açık rızası bulunmadıkça, aile konutu ile ilgili kira sözleşmesini feshedemez, aile konutunu devredemez veya aile konutu üzerindeki hakları sınırlayamaz.
Rızayı sağlayamayan veya haklı bir sebep olmadan kendisine rıza verilmeyen eş, hâkimin müdahalesini isteyebilir.
Aile konutu olarak özgülenen taşınmaz malın maliki olmayan eş, tapu kütüğüne konutla ilgili gerekli şerhin verilmesini tapu müdürlüğünden isteyebilir.
Aile konutu eşlerden biri tarafından kira ile sağlanmışsa, sözleşmenin tarafı olmayan eş, kiralayana yapacağı bildirimle sözleşmenin tarafı hâline gelir ve bildirimde bulunan eş diğeri ile müteselsilen sorumlu olur. ”
Aile Konutu Nedir?
TMK m. 194’ün gerekçesinde aile konutu şu şekilde tanımlanmıştır: “Aile konutu eşlerin bütün yaşam faaliyetlerini gerçekleştirdiği, yaşantısına buna göre yön verdiği, acı ve tatlı günleri içinde yaşadığı, anılarla dolu bir alandır.”
Aile Konutu Şerhi Ne Demektir?
Aile konutu şerhi, Türk Medeni Kanunu’nun 194. maddesinde düzenlenmiş bir hukuki kavramdır ve aile konutu üzerinde belirli sınırlamalar getirir. Bu şerh, evlilik birliği içinde kullanılan ve aile yaşantısının sürdürüldüğü taşınmaz mal üzerinde mülkiyet hakkına sahip olmayan eşin, tapu kütüğüne başvurarak veya mahkeme aracılığıyla talep ettiği bir koruma önlemidir.
Aile konutu şerhi ile malik olan eş, malik olmayan diğer eşin rızası olmadan;
- Taşınmaz üzerinde ipotek tesis edemez,
- Taşınmazı satamaz,
- Kiralayamaz ve benzeri işlemleri yapamaz.
Aile Konutu Şerhi Nasıl Konulur?
Aile konutu şerhi iki şekilde konulur:
- Mahkeme Kararı ile Aile Konutu Şerhi:
Aile konutu olan evin statüsü konusunda bir anlaşmazlık varsa, eşler aile mahkemesine başvurarak taşınmazın aile konutu olduğunun tespiti ve aile konutu şerhinin konulması talebinde bulunabilirler. Bu durumda tarafların tapu müdürlüğüne başka belge sunmalarına gerek yoktur. Mahkeme kararıyla taşınmazın aile konutu olduğuna dair tespit yapıldıktan sonra, mahkeme ilgili tapu müdürlüğüne müzekkere yazarak aile konutu şerhinin tapu kütüğüne işlenmesini sağlar.
Aile konutu şerhi konulması isteminde görevli mahkeme, Aile Mahkemesidir. Yetkili mahkeme ise eşlerden herhangi birinin yerleşim yeri mahkemesidir.
- Malik Olmayan Eşin Tapu Müdürlüğüne Başvurarak Aile Konutu Şerhi:
Türk Medeni Kanunu madde 194’e göre, malik olmayan eş, aile konutu olarak belirlenen taşınmazın tapu kütüğüne şerh edilmesini doğrudan talep edebilir. Bu durumda malik olmayan eş, ilgili tapu müdürlüğüne bizzat başvurarak gerekli evrakları sunmalıdır.
Aile Konutu Şerhi İçin Gerekli Belgeler
Eşlerden birinin doğrudan tapu müdürlüğüne giderek taşınmaz üzerine aile konutu şerhi konulmasını isteyebilmesi için birtakım belgelere ihtiyaç vardır. Aile konutu şerhi için gereken belgeler şunlardır:
- Aile Konutu Şerhi Talebi Dilekçesi:
- Aile konutu şerhi koymak isteyen eşin yazılı talebini içeren dilekçe
- Muhtarlıktan Alınmış Belge:
- Konutun aile konutu olarak kullanıldığını gösteren muhtarlık belgesi
- Evlilik Cüzdanı veya Nüfus Kayıt Örneği:
- Eşlerin evli olduklarını gösteren evlilik cüzdanı veya nüfus kayıt örneği
- Fotoğraflı Nüfus Cüzdanı ve Fotokopisi:
- Başvuruda bulunan eşin fotoğraflı nüfus cüzdanı ve fotokopisi
- Vesikalık Fotoğraf:
- Başvuruda bulunan eşin vesikalık fotoğrafı
- Vekaletname (İşlem Vekil İle Yapılacaksa):
- İşlem vekil aracılığıyla yapılacaksa vekaletname
- Tapu Bilgilerinin Kadastro Müdürlüğünce Doğrulanması:
- Tapu müdürlüğü gerekli görürse, konutun tapu bilgileri ile aynı olup olmadığını kadastro müdürlüğünce tespit eden belge
Gerekli belgeler ile tapu müdürlüğüne başvurularak tapu kütüğüne aile konutu şerhi işlenebilecektir.
Aile Konutu Şerhinin Kaldırılması
Aile konutu şerhi, Türk Medeni Kanunu’nun 194/3. maddesi uyarınca aile konutu olarak belirlenen taşınmaz malın maliki olmayan eş tarafından tapu kütüğüne konutla ilgili şerhin verilmesi ile oluşur. Ancak bu şerh, evliliğin sona ermesi, malik eşin ölümü, evliliğin iptali veya taşınmazın aile konutu niteliğini yitirmesi gibi durumlarla kalkabilir.
1. Mahkeme Kararıyla Kaldırılması:
-
- Aile konutu şerhi mahkeme kararı ile konulmuşsa, aynı şekilde bir mahkeme kararı ile kaldırılabilir. Ancak kaldırma talebini haklı kılacak bir nedenin bulunması gerekmektedir.
- Evliliğin Sona Ermesi:
- Evlilik boşanma, ölüm, gaiplik veya evliliğin iptali gibi sebeplerle sona erdiğinde aile konutu şerhi kendiliğinden kalkar. Boşanma durumunda mahkeme, aile konutunun durumuna yasal mal rejimine göre karar verecektir.
- Aile Konutu Niteliğinin Son Bulması:
- Eşlerin ayrı konutlarda yaşamaya başlaması veya eski konutun aile konutu niteliğini kaybetmesi durumunda şerh kalkabilir.
- Aile Konutu Şerhi İptali İçin Dava Açılması:
- Aile konutu şerhinin kaldırılması için dava açılması gerekmektedir. “Aile konutu şerhi terkini davası” olarak adlandırılan bu dava, taşınmazın aile konutu niteliğine sahip olmadığının ve aile konutu niteliğinin sona erdiğinin ispatını gerektirir.
- Yeni Bir Aile Konutu Edinilmesi:
- Eşlerin yeni bir konut edinmeleri durumunda veya taşınmazın aile konutu niteliğini yitirmesi ve yeni bir konutun bu niteliği kazanması durumunda, malik eş tapu müdürlüğünden şerhin kaldırılmasını talep edebilir.
- Malik Olmayan Eşin Talebi:
- Eğer aile konutu şerhi malik olmayan eş tarafından konulmuşsa, malik olmayan eşin talebiyle şerh kaldırılabilir.
- Sicilden Re’sen Terkin Edilemez:
- Aile konutu şerhi sicilden re’sen terkin edilemez. Malik eşin veya şerhi koyan eşin talebi olması gereklidir.
Aile Konutu Şerhi Satışa Engel mi?
Taşınmazın tapu kaydında aile konutu şerhi bulunması, satış işlemine doğrudan engel teşkil etmez. Ancak bu durumda, taşınmazı satın alan kişinin, gayrimenkulün aile konutu olarak kullanıldığını bildiği kabul edilir. Eş rızası olmadan böyle bir satışın gerçekleşmesi durumunda, rızası alınmayan eş, dava açarak satış işlemini iptal ettirebilir.
Yargıtay’ın yeni tarihli kararlarına göre, taşınmaz üzerinde aile konutu şerhi olmaması, o taşınmazın aile konutu olmadığı anlamına gelmez. Aile konutu şerhi niteliği gereği açıklayıcı bir şerh olup, malik olmayan eşin rızası olmadan yapılan satışlarda koruma altındadır. Bu durumda, aile konutu şerhi olmayan taşınmazın satışına onay vermeyen eş, tapu kütüğüne aile konutu şerhi koyduramamış olsa bile satışın iptali için tapu iptal ve tescil davası açabilir.
Aile Konutu Haczedilebilir mi?
Türk Medeni Kanunu’nun 194. maddesi, aile konutunu, malik olan eşin iradi devirlerine karşı korur. Haciz işlemlerine karşı korumaz. Yani, aile konutu haczedilebilir. Yargıtay kararları da bu yönde olup, malik olmayan eşin haciz durumunda şikâyet hakkı bulunmamaktadır.
İcra İflas Kanunu’nun 82. maddesi, haczedilemeyecek mal ve hakları belirtir, ancak aile konutu özel olarak koruma altında değildir. Dolayısıyla, aile konutu haczedilebilir.
Anayasa Mahkemesi, malik olmayan eşin dava açma hakkını kullanamamasını aile hayatına saygı hakkının ihlali olarak değerlendirmiştir.
Netice olarak, aile konutu şerhi, haciz işlemlerine mâni olmaz. Aile konutu haczedildiğinde, malik olmayan eşin dava açma hakkı olmasa da, bu durum Anayasa Mahkemesi tarafından aile hayatına saygı hakkının ihlali olarak değerlendirilmiştir.